Sự linh thiêng của Đền Trần
Đền Trần, hay còn được gọi là Đền Nội Lâm, là một ngôi đền linh thiêng được chế tác từ đá xanh nguyên khối với nhiều họa tiết chạm nổi tinh xảo. Ngôi đền nằm giữa một khe nhỏ trên núi, bên trái của sân đền, gần lối đi lên di tích với mỏm đá cao khoảng 250m án ngữ.
Đền Nhà Trần là một ngôi đền rất linh thiêng, được dành để thờ phụng Thánh Quý Minh Đại Vương và phu nhân. Theo hồ sơ ngọc phả hiện đang được lưu giữ tại đền Cả (Hoa Lư, Ninh Bình), Quý Minh là một trong ba anh em và cũng là một trong ba vị tướng xuất sắc đã có công dẹp giặc dưới thời Vua Hùng thứ 18.
Theo sự ghi chép lịch sử của Đền Trần, vào năm 968, khi vua Đinh dẹp loạn 12 sứ quân và lên ngôi Hoàng Đế, lấy tên quốc gia là Đại Cồ Việt và định đô tại Hoa Lư. Nơi đây cũng lưu giữ nhiều di vật từ triều đại Đinh, Lê, Lý, Trần.
Kiến trúc và nghệ thuật tinh xảo
Đền Trần được xây dựng từ triều đại Đinh cách đây hơn 1.000 năm. Sau triều đại nhà Trần, Vua Trần Thái Tông đã cho xây dựng lại đền bằng đá và đổi tên thành Đền Nhà Trần. Ngôi đền đã tồn tại hơn 700 năm và vẫn giữ được đặc trưng như hiện tại. Ngôi đền này rất linh thiêng, nên triều đại Đinh, Lê, Lý đã chọn đây là nơi thờ tứ trấn phía Nam. Ngôi đền có 4 cột đá là những tác phẩm nghệ thuật tuyệt đẹp mà tổ tiên chúng ta đã để lại, nhưng vẫn là điều bí ẩn với những đường viền hoa văn được trạm trổ tinh vi, điêu luyện. Theo truyền thống, người xưa thường thờ theo Tứ Linh là Long-Ly-Quy-Phượng.
Ngôi đền được xây dựng theo kiểu chữ nhị, với hai tòa liền nhau. Tòa ngoài (Tiền bái) gồm 3 gian, 2 dĩ, quy mô nhỏ. Gian giữa rộng nhất. Mái tòa tiền bái cuốn vòm bằng bê tông, nhưng bên trong lại dùng các phiến đá xanh để lát trần. Trên đỉnh mái tòa trang trí hình hổ phù, hai bên có rồng chầu. Hai cột trụ được xây liền với hai bức tường bên, phần trên trang trí hình hai con nghê. Tòa tiền bái không có cánh cửa, chỉ có hai hàng cột đá. Hàng cột thứ nhất gồm 4 cột, làm bằng đá xanh nguyên khối. Mặt ngoài của cột chạm nổi hình ảnh độc long, mây, sóng nước, cá chép hóa rồng... Hàng cột thứ hai cũng làm bằng đá xanh nguyên khối. Hai cột ở ngoài cùng trang trí hình độc long chầu vào và hoa lá cách điệu. Hai cột ở giữa được trang trí bằng đôi câu đối. Những nét chạm khắc rất bay bổng và có tính thẩm mỹ cao.
Đá xanh nguyên khối cũng được sử dụng làm nhang án thờ tại gian chính giữa tòa tiền bái và bàn thờ đá tại chính giữa tòa hậu cung. Phía trên tòa hậu cung có hai long cung, bên trong long cung có tượng Quý Minh Đại Vương và phu nhân của ngài là công chúa Minh Hoa. Trong cùng tòa hậu cung có hàng cột đá gồm 4 cột, đều có chân tảng bằng đá xanh, có hình dáng hộp vuông và thắt cổ bồng, được trang trí hoa sen.
Lễ hội và sự tưởng nhớ
Bên cạnh những giá trị văn hoá và kiến trúc nghệ thuật, Đền Trần còn là nơi diễn ra một lễ hội đặc biệt vào ngày 17-4 (tức 18-3 âm lịch) hàng năm. Lễ hội này được tổ chức nhằm tưởng nhớ và tôn kính Đức Thánh Quý Minh Đại Vương tại Tràng An, Ninh Bình.
Với vẻ đẹp huyền bí và giá trị văn hoá độc đáo, Đền Trần, Tràng An là một điểm đến không thể bỏ qua khi khám phá vùng cố đô Hoa Lư.